Abbildungen der Seite
PDF
EPUB

Quintilian.

[ocr errors]

G. B. VIII. 1. S. 298. Man legt gewöhnlich diesem vortrefflichen Lehrer der guten Schreibart und Beredsamkeit eine Sammlung von Deklamationen oder Uebungsreden bei, deren wir noch neunzehn größere, und hundert fünf und vierzig kürzere besiken. Jene sind ausgeführter, diefe nur Entwürfe des Haupts inbalts zur weitern Ausarbeitung. Beide aber find dieses Schrifts ftellers und seines åchten Geschmacks fast durchaus unwürdig; auch entsprechen sie den von ihm selbß ertheilten Vorschriften allzu wes nig. Es lässt sich nicht einmal annehmen, daß sie von seinen Schülern, und unter seiner Aufsicht, geschrieben wären. Wenn ich daher eine kurze Probe daraus mittheile, so geschieht es nur zum desto auffallendern Beweise ihres Unwerths; und ich wähle in diesem Falle gerade eine der schlechtesten Es ist der Anfang der sechszehnten von den größern Deklamationen, die Amici Vades; pro iuvene contra matrem, überschrieben ist, und von der Burmann selbst sagt: Haec declamatio intricatior et minus elegans mihi videtur, et cuius fere fingulae periodi aliis verbis exponi deberent. Der Fall ist folgender. Zwei Freunde, deren eis ner noch eine Mutter hatte, waren in die Fremde gereiset, und einem Tyrannen in die Hånde gefallen. Die Mutter verlor vor vielem Weinen über dieß Mikgeschick ihres Sohns das Gesicht. Die beiden jungen Leute wirkten es aus, daß der Sohn seine Mutter besuchen könne, unter der Bedingung, daß wenn er nicht an einem bestimmten Tage zurück kehrte, sein Ausbleiben an dem andern bestraft werden sollte. Ihm war ein Eid abgenommen; und nun wollte ihn die Mutter aus dem Grunde zurückbehalten, weil man, den Gefeßen zufolge, feine Eltern nicht in der Moth verlassen müsse. Dieß Zumuthen zu widerlegen ist diese Rede, oder vielmehr dieser Entwurf, bestimmt.

Ethi, fanctiffimi viri, olim omnes videor humanorum pectorum affectus in folam amicitiam contulisse et patior invidiam hominis, qui fibi non reliquerit, ut amaret et matrem: quoties tamen universai pietatis meae confcientiam intueor, in qua minimum eft, quod videor bonus amicus, non poffum non hanc primam electionis noftrae complorare fortunam, quod mihi neceffe eft aut amicum relinquere, aut matrem. Facinus, feveriffimi viri, facinus fit impatientiffimis affectibus meis, quod fuccurri non poteft duobus. Excedit omnem querelae meae complorationem, quod tam diverfis meorum conatibus adversa conveniunt, ut videar eligere. Quid non darem mifer pro luce matris, qui ut illam viderem, amicum dedi? Fidem veftram, iudices, ne inter maximas neceffitates pereat ufus hominis,

214

minis, qui paratus eft duobus impendi. Jam hic eft tota ratio clementiae, ne ibi me detineatis, ubi non profum. Nec diffimulo, fanctiffimi viri, proferre me, cum maximi, tum incredibilis exempli fidem, ut non immerito poffim videri cum matre colludere. Ego videor excogitaffe iftum colorem, et hoc quod detineor, amicitiae vocatur infirmitas. Miferemini iudices, tentate me, et dimittite. An voluerim reverti, fcire non poteftis, nifi revertor. Illud, fanctiffimi iudices, illud adfectus meos torquet ac lacerat, quod fim ingenti exfpectatione deceptus. Speraveram futurumn, ut hoc loco rem magnam faceret et mater. Paraveram apud tyrannum hanc iactationem, ut me crederet remiffum: et genus oftentationis adamaveram, ut mirarentur hominis fidem etiam in orbitate. Quo vultis hoc animo feram, quod, etiam ut revertar, amico meo mater impofuit? Et quantum ad hanc pertinet, maximum iuvenem decepit, illum, qui meos crediderit adfectus. Non poffum, iudices, litis huius diffimulare facinus: innocentius fuerat, ut ego nollem reverti. Viderint, fanctiffimi viri, qui receptas nominum persuasiones, velut aliquam fervitutis caritatem, attendunt. Me G quis interroget, nullos adfectus tantum nasci puto. Et fi quis omnia vera ratione perfpiciat, quidquid liberos, fratres, propinquos, invicem tenet, amicitia eft. Homines igitur, quos cum maxime incredibilium rerum loquitur invidia, fumus fine dubio non eiusdem pars animae, non eiusdem pondus uteri; et quanto minus in cauffis, tanto plus in adfectu eft. Admirabilior caritas, in quam coimus viribus noftris. Non pudet, iudices, hanc fateri perfuafionem, minus debetur homini, qui aliquem ideo tantum amat, quia neceffe eft. Ita eft, iudices, ita eft, a primis ftatim aetatibus in eandem coire vitam habet aliquem fraternitatis adfectum. Sic effectum eft, ut nos ftatim fama committeret: et tali certamine coivimus, ut fi quid ac cidiffet uni, deberet et alteri exemplum. Inde eft, quod et pariter reverti contemfimus, et quafi facilius effet inter fidos, placuit fub incerto pelagi cohaerere. Nec tamen vanitate, nec discurfu putetis extractos; magnas et inexplicabiles navigandi fuiffe cauffas, vel hinc poteftis aeftimare, quod nos non detinuit hic ma

ter.

L

ter. Utrumne igitur, iudices, fumere de nobis etiam nunc voluit experimentum ipfa amicitia? et paruni fortuna credidit hominibus adhuc tantum feliciter amantibus? An haec eft magnae femper opinionis invidia? nec ulli unquam tam plena confeffione laudantur, ut illos non ipfa quoque amicitia tentare velit? Litoribus adpulfi fumus, homines, quorum omnia cafus, fama cuftodiebat, confumimur terrore, qui parentibus ftation caecitas eft. Hinc illud evenit, quod fumus pariter adligati. Sic magis adverfus folutum carcer inventus eft. Pudet, iudices, iam in hoc victus, iam inferior receffi: ex duobus magis amatur, quem tyrannus paratus eft adligare. Quantum tibi, amice, debeo! Non potuit nos dividere, nifi mater. Tibi primum caecitas, nunciata eft; tuus hic adfectus fuit, quod hoc credidit tyrannus. Quid ille non fecit, ut F rex defideravit vicarium corpus, amplexus eft catenas. Sponderi fibi voluit hominem rediturum; per maria, per matrem repromifit de incertis, tanquam de animo fuo. Quis hominum pro se tam multa feciffet? Praeftitit, inquam, amicus, praeftitit rem, quam videbatur ideo tyranrus indulfiffe, ne fieret; et hominem, qui in rebus humanis noluit hunc elle adfectum, decipimus, dum tentamur. Ego non invenio, cur horreat mater carcerem, quid fibi velit quasi destinatas operire cervices. Non odit me tyrannus, cuius non intereft, an alium occidat. Miferere mater, (fi quis eft magnorum meritorum pudor) querere quod unum de caecitate impatientius ex nobis amaris semper absentem. Cui tu fortunae, quibus neceffitatibus iniicis manum? Me ad amicum meum admitteret alterius catena, et tyrannus nunc mihi portas aperiret, subsidio navigium pirata praeftaret. Si inehercle ante morerer, ire deberes mater ad diem. Mifera non intelligit, quanto te magis pius obligaverit amicus? Plus debes homini, qui me tibi remifit, ex quo pati non potes, ut revertar. Libet mehercle, iudices, libet inifereri hominum, qui me laudant revertenten. Amicus mihi credidit, ut redirem. Ita nunc ego facio rem magnam, ego fum ille bonus amicus, ille mirabilis, ille narrandus. Si qua dicentis fides eft, facinus mihi videtur, quod, fcio me non effe periturum. Sentit,

215

iudi

iudices, et ipfa mater, rem se facere turpiffunam, § neceffitate detinear. Itaque mulier, quae adhuc de adfectu cuncta fecerat, ad legem fubito convertitur. Pel fima, iudices, caussa matris est, in qua plurimum lex poteft. Liberi parentes in calamitate ne deferant. Faci nus eft, iudices, hoc dici homini reverso. Ita nunc ego contemno matrem, ego despicio caecitatis obfequia, homo, qui omnium calamitatum mearum ambitum in hoc confumfi, ut redirem? qui inter fupremas fol licitudines non pro me rogavi? Mihi quisquam contumacium fupplicia liberorum, mihi neglectae pietatis minatur invidiam? Bone Jupiter, quanti mihi conftitit, ne malus filius viderer? Imputem tibi necesse est, mater, quod meum amicum propter te reliqui, ad quem facinus eft non reverti,

III. Itas

III.

Italianer.

Giovanni della Casa.

S. B. II, S. 19. Das hier von ihm mitgetheilte Bruchs fuck einer Lobrede auf den Staat von Venedig, an den dortis gen Adel gehalten, ist im ersten Bande der Profe Fiorentine befinds lich, aus denen, so wie aus verschiednen andern Werken, ich mehs rere italianische Reben, weltlich und geistlichen Inhalts, batte geben können, wenn ich nicht lieber den wenigen mir noch übrigen Raum für bessere Beispiele andrer Nationen aufsparen wollte. Der Vorrath italianischer Reden ist groß und zahlreich genug, wie man schon aus dem Verzeichnisse sehen kann, welches Hr. von Blans kenburg in den beiden neuesten Ausgaben der Sulzerischen Theos rie, in dem Artikel Rede, davon geliefert hat. Aber es findet sich unter dieser Menge weniges von ausgezeichnetem Wertbe. Die Sprache der meisten von diesen Reden ist gekünftelt, weitschweifig und pomphaft; vollends in den Predigten, die noch dazu mit vies len lateinischen, Anführungen aus den Schriften der Kirchenvdter aufgeftust find. Die gegenwärtige Rede des della Casa erkennen die Italianer für eins ihrer ersten Meisterstücke, obgleich auch ste von den gedachten Mängeln nicht ganz frei ist, und sehen den Vers luft ihres leßtern Theils für einen großen Nachtheil der achten toss kanischen Beredsamkeit an. Nur glaubt ihr Herausgeber, daß man He, gleich einem antiken Torso, desto mehr bewundern werde, und wendet auf sie die Worte des dltern Plinius an: Quippe in iis. lineamenta reliqua, ipfaeque cogitationes artis cum fpectantur, atque in lenocinio commentationis dolor eft; manus, cum id agerent, extinctae defiderantur.

Niuna cofa odono gli uomini più piacevole, che le lodi loro; ed or voleffe Iddio, che le noftre orecchie, così aveffero naturalmente potere di conofcere le vere lodi dalle falfi, com'elle hanno virtù di difcernere le accordate voci dalle difcordi, perciocchè veramente beato colui, alla cui anima il vero fuono perviene di foave concento. Ma noi non abbiamo quefta conofcenza, e come l'altre cofe care, e preziofe fogliono effere fpeffe volte da alcuno falfificate, e fcambiate per inganno, così interviene di queste due fimilmente. Perciocchè le lufinghe, e quella, che molti chiamano l'adulazione fotto fpecie di vera laude, le fue menzogne di dolciffimo ve

leno

« ZurückWeiter »