voer

97 r. ;

cleven mach”, Ib. 117; » naer al 't ghuent diesser af gledaen worde”, Ib. 144; » gehoort sijnde op al des sy bybringen sullen", Kron. v. VI. 154 v.: »in allen dyes si met hem den, Dboeck v. d. Drie Kon., Delf, 1479, f. 45 v.; » des ter hooger vierscare behoert, sullen 's graven mannen berechten”, Keure v. Zeel. 46 r. ; > Dat hi in al des God bevelt Sinen wille niet en stelt", Brab. Y. II bl. 17; »op al Des daer ane cleeft”, Ib. 74; enz.

In den wisselvorm met w, als wes, wies : » wes daer nyet en behoirt, sullen scepenen berechten", Keure v. Zeel. 46 r.; »elc gheloefde te – houwen Wes hi daer af soude uutspreken”, Brab. Y. II bl. 284; » Om vast te houdene Wes daer gedaen soude wesen", Ib. 299; » tghuent wies wy – ghelast hebben”, Gentsce Coll. 482; » hoe cleyn ist wes dat ic doe", Thom. a Kemp. Die mi navolghet (Cat. mss d. M. v. N. Lett. no. 339)

» daer ment al lonen sal Wes ter werlt is gheploghen", V. Hild. 106, 107; enz. En als indefiniet-relatief, als (soe) wes of wies, in: » Eerst so was vergheven al Den com

Wies dat si hadden ghedaen", Rijmkr. v. VI. 9249; > Dat hi Vergaf Wies ware ghesciet”, Ib. 10376; »si woude doen soe wes si - doen mochte", Cl. v. d. lagh. 1. 107; >ende wies -- ghedaen zal worden, dat zal stedehouden", Gentsce Coll. 466; »wies dat bij hemlieden ghedaen wordde — dat sy dat - houden souden", Kron. v. Vl. 197 v.; » soe wes profijt dat daer of comt, sal onze Baliu upbueren", Oorl. v. Aelbr. v. Be. 524; rende wes daer af quame, dair soude onse Baliu of hebben", Ibid.; » wies hy ghedaen – heeft, hy noynt en was in advyse - contrarie dien te doene", Gentsche Coll. 105; enz.

En hoe weinig vreemd den Dietscher dit soort van nieuwe nominatief- en accusatiefvormen geweest is, blijkt uit de navolging bij het interrogatief, dat lang niet zeldzaam als wes en wies wordt aangetroffen. Vgl.; »gevende te kennen wies sy ghetracteert hadden”, Kron. v. Vi. 129 v. ; » te paesschen sal ic u overscriven wes ic bevonden sal hebben", Ibid. 177 r. ; »te bescriven wes die stede daer had an bossen", Oorl. v. Aelbr. v.

mune

។

>

Be. 430 ; » te raden wies hi doen soude", Ib. 426; » daer af dat men lettel weet wies zy vooren hebben", Gentsce Coll. 163; > hebben si geseit wes hem ghevallen is”, Dboeck v. d. Drie Kon., Delf, 1479, f. 47 v.; »als sij niet en wisten wes gods wille was", Gesta Roman., Gouda, 1481, f. 9 v.; »sal ic vort scriven Wes den heren es ghesciet,” Brab. Y. II bl. 5; » willic u seggen vort Wes hi begreep, Ib. 56; » ende wil u vort doen bediet Wes van der saken es ghesciet,” Ib. 59; enz.

Zie voor nog meer vbb. van een dergel. relat. Mnlp. I 537, 1515, 1871, 1934, 2658, 3109, 3228, II 79, 523, 642, 1251, 1297, 3077, 3093, IV 9, 613, 659, 1175, enz., Brab. Y. II bl. 39, 73, 110, 135, 166, 234, 300, 304, 309, 347, enz. , Leidsch Keurb. bl. 6, 8, 14, 16, 24, 26, 65, 116, 176, 189, 355, 372, 422, 423, 435, 493, 509, 535, Cl. v. d. lagh. l. 7, 79, 145, Gentsce Coll. 73, 154, 159, 202, 206, Oorl. v. Aelbr. v. Bei. 536, Kron. v. VI. II 125, 129, 135, 156, Saksenspieg. 7 r. v. 9 r. 12 v. 14 r. v. enz. enz.

IV.

Tets over Dietsche adjectieren op - E.

Naast adjectieven, als bloode, blide, reine, milde, woeste , wilde en dergelijke, waaraan regelmatig in de Oudgermaansche dialecten een

vorm op -i (-ja) beantwoordt, treft men er in het Dietsch ook nog andere aan ,

wier suffix -e slechts hier en daar een Oudgerm. uitgang -į naast zich heeft. Als:

(GE)RECHTE (Mhd. gerichte, doch Ags. riht, Ohd. gereht, greht): > hier bi ist rechte dat", Delfsce B. Hesth. c. 1 ; » du biste gherechte, Ib. c. 13; » die man was simpel ende gherechte", Ib. Johel c. 1; » bin ic gherechte", Ib. c. 10; » Dat u rechte dunct”, Ib. Reg. II c. 18; (2. v. Delfsce B. Johel c. 1, 12, 15, Deut. c. 16, Ecclesiastes c. 7, Lg. 161 v.). SACHTE (Ohd. sem fte, Ags. sêfte, doch ook Ohd. unsamft en unsemfti, Ags. als adv. sófto):

15;

>>si wort sachte”, Parhl. 129 v.; » dat hi sochte was”, Rijmkr. v. Vlaand. bl. 99; » haer lichaem was sachte als zyde”, Exc. Cron. v. Brab. 37 r.; » Ende hi sel hem sachte werden”, Ap. 145 r.; > Die ademe is licht ende warm ende sachte”, Lg. 55 r.; »so was de ghone Een deel sachte jegen de kerke,” Sp. H. IIIS, 37, (z. n. Lksp. I, 32, 94, II, 48, 1097, Sp. H. III', 9, 15, III, 43, 35, III", 44, 48, III', 57, 78, Rijmb. 7523, st. Franc. 9134, enz.). STERCKE (On. sterckr, doch Os. stark, Ohd. starc, Ags. stearc): >> wes stercke”, Delfsce B. Tob. c. 5; » ten is man so starcke", Lev. . d. h. Barbara, 10 v. ; » die mochte starcke maken”, GR. 49 v.;»nu is hi stercke", Bvu. 2 v.; »Op dat hi dat vast ende starcke make”, Ap. 148 r.; »om u herte starcke te maken", Pau. 99 v.; » Daer si hem so stercke werden", Sp. H. III8, 49, 73. STRENGHE (Ohd. strengi, Ags. strenge, maar On. strangr): » die wreetheyt sel strenghe wesen", Bvu. 33 v.; »eer du strenge zijs”, Bpl. 6 r.; » du hebste altijt strenge gheweest", Thr. 114 r.; »was hi manlic ende

” strenghe”, Lg. 62 y. VASTE (Ohd. fasti, festi, maar Ags fäst, Os. fast, On. fastr) : » die stadt, die seer vaste was”, Exc. Cron. v. Brab. 179 v.; » das hi vaste ende stantaftich soude wesen”, Vb. 70 v.; » Den tor van Syon vaste ende scone", Brab. Y. I bl. 342; » dat alle dese stucken vaste zijn", Ibid. 689; »onse hope is vaste", Pau. 53 r.; » die een weecke sal die belofte vaste maken”, Thr. 37 r.; » heeft de coerde vaste ghemaect”, GR. 146 v.; (z. v. Dietsce D. I 509, Tien pl. 1230, Rose 10016, 13716, Sp. H. III8, 49, 23, Alex. VI 232, V. Velth. V 30, enz.). WISE (Ohd. wîsi en wís, Os. Ags. alleen wís , vîs) : » hi es alsoe wise", St. 93 r.; »opdat ghi niet wise en sijt”, Pau 20 r.

Bij weer andere Dietsche bijvoeg. nwoorden op -e zoekt men tevergeefs naar een Oudgerm. vorm op -i. Zie b. v. ARME; »

> si waren rijck of arme", Vb. 61 r. ; » dat si arme worden", Brab. Y. II bl. 244; »doe hi erme was”, »wi sijn oec erme”, fgs. 57 v. 68 r.; ► die was arme", St. 81 v. 98 v.; » die here gaet

» , arme in sijn rike", Bvu. 58 r.; »al waren si arme”, fgs. 19 r.; » dese ioncfrouwe dus cleene, dus arme”, Lic. 26 v.; »die daer arme was", GR. 23 v.; (z. v. Lksp. III, 3, 283, Teest. 1300,

r.

1329, 1687, Vb. 40 r. 41 v., GR. 175 v., St. 103 r. 114 r. 117 r., Stf. 139 r. Bvu. 3 r.). DIEPE: »die putte is seer diepe”, Lic. 101 v.; » die diepe ende verborghen sijn", Delfsce B. Dan. 2; » dat water is mij te diepe”, fgl. 114 r.; (z. n. Tien pl. 19, Rose 1327, 5736, 9562, Teest. 2324, Lanc. II 10112). GROOTE: »groote geluck”, Lic. 43 v.; »grote geval", Brab. Y. I bl. 48; » hoe grote hertsere”, Vb. 51 r.; »groete hertseer”, St. 38 v.; »grote ghecrijsch”, Exc. Cron. v. Brab. 156 v.; »grote Baertaengen", Sp. Hist. III', 8, 55 en 27, 34, III', 1, 21, III°, 51, 19; »grote ontsich”, Ap. 6 r.; »grote Karl, grote Bulgren”, Sp. H. IV', 1, 52; 39, 103; 53, 53; III3, 44, 9; »grote Azien", Sp. H. III”, 20, 20; »grote volck", Sp. H. III", 53, 77; » het en is gheen sondaer also grote”, fgl. 29 r. ; » hoe mardocheus - grote (was)”,

, Delfsce B. Hesth. c. 10; » hoe grote die vrede is”, Bw. 37 r. ; » hoe grote torment”, Byu. 11 v.; » hoe grote die vroechden sijn", Bvu. 53 v.; »die heeft hi oec grote gheniaect”, Pau. 15 r. ; (z. v. Bvu. 54 r., Lg. 155 v., Pau. 24 r. 63 r. enz.). Hoghe: » hi maecte

elcken stapel drie cubitus hoghe”, Delfsce B. Reg. I c. 7; »twee enghel tien cubiten hoghe”, Ibid. c. 6; » die materie is hoghe”, Bw. 14 v.; » Niet en laet di groot wesen noch hoghe”, » dat hoghe is”, Thak. 30 r. 34 v.; » die wech is hoghe”, Passieb. (Cat. mss. d. M. v. Ned. Lett. no. 315) 85 v.; » wantet water hoghe was”, Exc. Cron. v. Brab. 59 v.; (z. n. Geert Grote's Dietsche Vertal. bl. 65, Delfsce B. Ysai. c. 10, Johel c. 26, Rein. v. Montalb. 630, Alex. IV 1338, Sp. Hist. III', 37, 13, III, 11, 53; 15, 30 en 37, 30, III", 40, 60, Brab. Y. I bl. 23, 43, 78, 81, II bl. 30, Lksp. I, 3, 24, II, 17, 6, Drc. 28 r., St. 88 r., Vb. 101 r., Bs. 49 v. 52 r., Kron. v. Vlaand. II 31, 236, 238, 240, 243, 251, 252, fgl. 139 r.). CLOECKE: 9 die cloecke is”, GR. 86 7. CRANCKE: » So vijnt ghi u selven arm ende crancke", GR. 47 v.; » wie was stercke, wie crancke”, Byu. 3 r. ; »is hi siecke ende crancke”, Ibid. QUADE: » daer sijn si seer quade ende bose", St. 94 v. ; »op dien was titus sae quade”, St. 80 r. LAEUWE: »want du laeuwe biste”, Ap. 109 y. ONWERDE: al schijnt die materie snode ende onweerde”,

.

Bs. 106 r. SIECKE: »morghen is li siecke ende crancke”, Bs. 3 r. SOTTE: » dat hi sotte waer”, fgl. 104 r.; » sijn sij arm ende sotte", Delfsce B. Jerem. c. 5. SCARPE: » hoe scarpe die wech is", Bvu. 60 r. ; » » hoe scerpe die wech is”, Passieb. (Cat. mss. M. v. N. Lett. no. 313) 24 v. ; »syn ghescutte sullen sijn scarpe", Delfsce B. Ysai. c. 5; » hi hadde tanden scarpe als priemen", Lg. 106 v.; » hoe scaerpe — ist in di te leven", Stf. 36 v. SNELLE: Die mynne is snelle", Thak. 45 v.; » enen mensche die snelle was te spreken," Delfsce B. Paralip. I c. 29; (z. o. Rein. pr. 46 v.). STOMME: »die stomme wert", St. 16 v.; » soe wert hi stomme”, Vb. 153 r.; » die stomme gheweest had”, Ib. 152. ; » doe worden si alle stomme”, Ib. 151 v.; »dat (kijnt) was stomme”, Ib. 110 v. YDELE: »al bin ic voer hem ydele", Bpl. 67 v.; »een maghet die ydele van gelate is”, Stf. 156 v. VALSCHE: »welcks ghelove ralsche is”, Vb. 80 v.; »dat sine meninghe valsce ware", Ib. 77 v.; » het is valsche dat die priesters ghetughet hebben", St. 98 v. ; »du en selste niet ontrouwe wesen noch valsche”, St. 101

V.;

» uwe sake die is valsce”, Vb. 15 v.; » hoer fondament - is valsche”, Passieb.

” (Cat. mss. M. v. Ned. Lett. no. 313) 111 r.; » bewijst dier apostolen leringhe valsche”, Pau. 52 r.; »ghi soudet alder weerelt ghenoechte valsche ende quaet heten te wesen”, Stf. 116 r. VROME: » sijt vrome", » dat si vrome sijn", »ganc ende werde vrome”; Delfsce B. Jos. c. 23, Reg. II c. 17, III c. 20; > wes vrome", Ap. 184 r., ,wes stere ende wes vrome”, Ee. 151 v.; » Dese Liederic was vrome”, » hij was vrome", Kron. v. Vlaand. II 109; » Desen gherade ende maecten vrome", Delfsce B. Deut. 1; » Die vrome was ende scone", Limb, II 28; » Dat hi vrome ende coene wert", Ib. III 1335; » Hoe dat sine hiet vrome wesen”, Ib. IV 1115; »twee sonen, trome van live", Rijmkr. v. VI. 5957; »rudder Vrome ten wapinen", Ib. 6028; (z. v. Delfsce B. Jos. 1, Reg. II 2, Deut. 31, Ysai. 35, Limb. V 519, Exc. Cron. v. Brab. 69 v. 126 v. 185 r. 187 r., Rijmkr. v. Vlaand. 99, 6332, Mel. St. X 254, Brab. Y. I bl. 4, 5, 11, 46, 149, 177, 384, 400, 412, 417, 422, II 199, Lanc. II 45, 496, 644, 6990, Rose 10105, Teest. 1053, Lg. 5 v. 25 v. 63 r. enz.). VUYLE:

.