Lsp. III, 3, 316, Lg. 112 v., metter ghiften Drc. 75 v., van

3 welcker ghiften Exc. Cr. v. Br. 131 v., met dijnre, sijnre listen Rein. pr. 34 v., Brab. Y. I bl. 478, van geenre doechden Parhl.

. 40 v., der gewaeriger doechden (dat.) Ibid. 50 r., ter bancken Exc. Cr. v. Brab. 112 v. (vgl. Os. an is benki), van der, sijnre comsten Ib. 51 r., Brab. Y. I bl. 507, Mnlp. I 407, bi mijnre, mit hoerre consten, in der, mit alre consten Rein. pr. 44. r., Db. d. guld. Throens, te Haarl. 1484, 35 r. 58 v. 74., met groter gunsten GR. 34 r., van sijnre, wt der luchten Rein. pr. 74 v., Lic. 21 r., in der luchten Drc. 28 v. 63 r. totter, ter bruloften. Bvu. 12 r., Ee. 33 v., Nt. 30 v., in der nachten Dietsche Bijbelvert. (Cat. M. v. N. L. mss. no. 231) 16 v. 127 v. 168 v. 231 v., van, in der, in zijnder geboerten Bw. 35 v. 36 r. 38 v. 41 v. 104 v. 107 r., Lic. 54 r. 55 r. 109 r., met, van groter bliscapen Vb. 22 v., Drc. 55 r. 82 v., GR. 135 r., Exc. Cr. 1. Brab. 111 v. 124 v., ter blijscapen Vb. 29 r., totter waerscappen GR. 231 v., mit onwtsprekeliker boetscappen Db. d. guld. Throens, te Haarl. 1484, 56 r., in deser tijden Bw. 151 v. enz. enz.

II.

Een tweede persoon enkelv. op -TST(E) of Ts.

Een 2den pers. enk. met bovengenoemd suffix ontmoet men herhaaldelijk in het Dietsche proza (zelden in de poëzie). Vgl. du saltste , sultst(e), sultstu Delfsce Bijb. Joz. c. 1, 7, 8, 11, Macch. I c. 6, 11, 13, II c. 7, Judic. c. 4, 6, 7, 9, 11, Reg. I c. 9, 10, 14, 20, 22, 23, 24, II c. 3, 5, 11, III 8, Summe le Roy 121, Bw. 6 r. 9 r. 11 v. 18 r. 34 r. 59 r. 60 r. 64 v. 89 r. 121 r. 133 r., Bs. 5 r. 63 r. 67 r. 89 r. 119 r. 158 r., Vb. 2 v. 3 r. 12 r. 86 v. 92 r. 94 r. 105 r., enz.; du wiltste, wiltstu, willetstu Delfsce B. Judic. c. 4, 13, 14, Reg. I c. 14, 21, II c. 13, 24, III c. 3, IV c. 20, Bw. 7 v. 11 r. 29 r. 36 r. 56 v. 82 v. 95 r. 114 v. 127 r. 130 r. 134 r., Bs. 1 v. 6 v. 12 r. 25 v. 90 r. 180 r., Vb. 3 r, v. 5 r. 11 v. 12 r. 89 v. 91 v. 93 r., du wilts

.

V.

Delfsce B. Joz. 2, st. Franc. 5925; du doets Lic. 51 r. 102. V., Brab. Y. I bl. 151, Bpl. 48 r., du doetste, doetste St. 5 r. 7 v. 41 v. 50 v. 55 v., Vb. 37 r. 74 r. 77 r. 83 r. 95 r. 146 v., GR. 82 v. 185 v., Lic. 135 v., Delfsce B. Gen. c. 21, Exod. c. 5, 18, Joz. c. 1, Reg. c. I 19, II c. 3, III 2, 19, Judic. c. 11, 16, 18, Bs. 22 r., Lg. 28 v., Ee. 70 r. 78 r. 80 r. 86 r., Bpl. 53 v., fgs. 82 v., Ljm. 26 r. 28 v., Loh. 10 r. 22 r. 24 v., Stf. 75 v., enz.; du -sietste, zietstu Delfsce B. Gen. c. 27, Judic. 7, 9, Reg. II 7, 11, IV 2, Macch. II c. 7, Bw. 59 v. 128

Bs. 10 r. 11 r. 33 r. v. 47 v. 67 r. 94 v. 116 r., Vb. 3 v. 23 v. 91 v. 130 r., Arent Bosman (1496) 17 v., St. 5 r. 42 r. 45 v. 97 r., GR. 119 r., Exc. Cron. v. Brab. 86 r., Gt. 35 v., Lic. 6 v. 21 r. 50 v. 97 r. 259 v. 268 r., Bvu. 8 r. 24 r. 31 v. 34 r., Bpl. 76 r., Ee. 113 v., Thr, 64 r., Loh. 16 v. 34 r., Lg. 7 r. 41 v. enz.; du sijts , sijtstu Lic. 49 v. 101 v. 141 r., Loh. 29 v., Bpl. 26 r. 29 r., Exc. Cron. v. Brab. 36 r. v., Delfsce B. Macch. I c. 10, Reg. II c. 18, III c. 10, 12, 18, 21, Bw. 9 r., Bs. 42 r., Passieb. (Cat. mss. M. v. Ned. Lett. no. 311) 516, Ee. 112 r. 152 r. enz.; du -staets Lic. 58 r. 111 r. 137 v., Bpl. 37 r., du staetste, -staetstu Bvu. 46 v., Pau. 108 r. 114 r., Stf. 5 r., Vb. 1 v. 3 r. 78 v. 92 r., St. 97 r., Delfsce B. Exod. c. 3, Joz. c. 5, Reg. II c. 14, Lic. 254 r., Bs. 25 v. 95 r., Bw. 122 v., Parhl. 117 r., Stf. 139 r. enz.; ilu gaetste, gaetstu Loh. 69 r. 71 r., Ee. 36 v., Stf. 32 v., Lg. 23 r. 28 r., St. 69 v., Vb. 68 v. 95 r., Stf. 63 r., Delfsce B. Ruth c. 2., Reg. I c. 30, II c. 19, Ecclesiastes c. 4, Ecclesiasticus c. 2, 8, Zach. c. 2, enz.; du slaetste, slaetstu Loh. 23 r., Ee. 181 v., Bs. 69 r., Delfsce B. Judic. c. 16, GR. 99 v. enz.; du ontfaetste Mrt. 43 r.; du hebtste, heeftstu Vb. 21 r., Delfsce B. Judic. c. 8, 11, 14, Reg. I c. 13, 15, IV c. 6, Oz. c. 9., enz., du waertste, wairtstu Lic. 53 v. 268 r., Thr. 23 v. 94 v., Lg. 51 v., Bpl. 65 v., Delfsce B. Ruth c. 3, Abd. c. 1, enz.; du schijntste fgs. 95 r.; toentstu fgs. 81 r.; du waentste (praes.) Loh. 28 r.; du verstoertste (pr.) Lic. 268 r.; saytstu (pr.) Ee. 40 r.; du geeftste Thr. 38 v.; du maectste , meyntste (praes.) fgs. 59 v.; du segtste fgl. 113 r., du segts Bpl. 31 r.

1

.

40 v. 48 r. 65 r. 72 v. 74 v.; du legts Bpl. 24 v.; du begheertste Ljm. 24 v.; du moechts Bpl. 26 v.; plegetstu Parhl. 96 v.; du keertste Delfsce B. Ruth c. 3, Reg. III c. 2, du voeltste , voeltstu Bs. 51 r. 75 v.; du mintste, weentstu, hoertstu, spietstu, du volchdetste, (ge)hoertste, d. gaeftste , d. levertste, d. dientste, d. verstoertste, waentstu, d. bekentste, d. verduwetste, d. bezweertste, d. valtste , gebaertstu, Delfsce B. Judic. c. 14, Reg. I c 1, 15, 28, II c. 7, III c. 8, 11, 12, 18, Deuter. c. 13, 16, Joel c. 10, Cantic. c. 5, Ecclesiasticus c. 11, 28, Orat. Salom., Ysai. c. 45, enz.

De oorzaken van het ontstaan dezer abnormale suffixen schijnen verschillend te zijn geweest. Voor du saltste, sultste, sultstu, d. wiltste, wilts hebben we gewis aan de oorspronkelijke vormen du salt, sult, wilt te denken, die het achtervoegsel ste of s der normale verba niet, zooals anders gewoonlijk , in plaats van hun uitgang t, maar daarachter aannamen.

Voor de andere vormen moeten als factoren werkzaam zijn geweest en de verwarring van den singul. en plural. des 2den pers. (vgl. Vondel-gramm. § 191) èn de invloed der zwakke praeterita en der verba, met een op t uitgaanden wortel. Bezigde men bij genoemde verwarring een enkelv. en een meerv. vorm in één zin naast elkaar (als » Doghedi om Gode dit ongemac –

Of doghestu dit wee Dor dijns selves'; z. v. Vondel-gr. t. a. p.), veroorloofde men zich het gebruik van een gi segste, ghi hebste (2. ald.), ghi ontsieste Lg. 103 r., ghi woudes Bvu. 17 r., datstu hadt Stf. 53 v., datstu dient Stf. 75 v. 87 v., dan kon men er ook allicht toe komen achter een pluralis, op -t, het suffix des singul, te hangen en dien vorm met du te verbinden; te meer dewijl vormen, als doetstu, levetstu, moetstu, weetstu, laetstu, raetstu, bidste, du daets(te), d. levets(te), d. moetste, weetste , d. laets(te), enz., het oor reeds aan een verbinding ts, tste gewend hadden.

III.

De vorm VAN DES en een nominatief-accusatief DES,

Bekend zijn uit het Dietsch constructies, als b. v. » Dies ic hebbe, sal ic u geven", „Dien leent hy dies hy hevet brocht", » Een deel des ic daer verstont”, enz., met een relatief in den casus van het weggelaten antecedent (z. Vondel-gramm. $ 22). Even vaak, zoo niet vaker, bezigde men om hetzelfde uit te drukken, in plaats van des, ook van dat, d. i. van ter omschrijving en dat als relatief, met het na een praepositie regelmatig weggelaten antecedent. Zinnen, als » Van dat ic hebbe, sal ic u geven", » Dien leent hy van dat hy hevet brocht”, » Een deel van dat ic daer verstont", hadden hetzelfde burgerrecht als eerstgenoemde. Met deze dubbele woordvoeging evenwel stelde zich de taal nog niet tevreden. Gelijk herhaaldelijk in gelijke gevallen, vormde ze uit de vereeniging of liever de verwarring der beide eerste daarenboven een derde, welke, als zoodanig, met de strenge grammatica natuurlijk in tegenspraak moest staan, doch niettemin een krachtig leven wist te ontwikkelen; m. a. w. naast en uit de constructies met des en van dat ontstond een in het Dietsch zeer gebruikelijke monsterconstructie, met van des, van dies. Zie b. v.: » Die thiende deel te stelen plach Van des men gaf op elken dach”, V. Hildeg. 4, 398, waar des of van dat even goed op hun plaats zouden wezen ; voorts: »Begheren is die eerste raet Van des daer schiet off vallen mach”, Ibid. 555; » Die – lonen sal Van des men pleecht in desen leven," Ib. 46, 87; »ic mocht u wel helpen zaen Van des u deert", Ib. 74, 179; » Die is sculdich inder zake Van des hi doet”, Ib. 78, 103; »ic wil u antwoerde gheven Van des ghi vraecht", Ib. 102, 23; »verclaers te doene van dies men heni vraghen zal", Gentsce Collatie, 107; » hemlieden te instruwerne van dies hij weet”, Ibid. 230; »dat hij u doen zoude nemmermeer van dies gheschiet es", Ib. 259; » te sprekene – van diesser ancleven mach”, Ib. 267; hare te wrekene van des hare

7

hi ane

Robbracht ghedaen hadde", Kron. v. Vl. 26 r. ; »om remissie

van des hy mesdaen hadde", fb. 147 r.; » te wrekene van des hem – mesdaen was”, Ib. 188 r.; » Clais die goudsmit betailt in mynderinge van des men him sculdich was”, Oorl. v. Aelbr. v. Be. 372; »gerekent mit Willem Havering van des men hi . sculdich was”, Ib. 369; »ran des God wilt ghehingen Soe en helpt geen wederdingen", Brab. Y. II, bl. 17; » Aldus grave Lodewijc ghedochte Van des hem Antwerpen dede", Ib. bl. 153; » Te hebbene groete berauwenesse Van dies

Karel dede", Rijmkr. v. Vl. 3736; » In baten van dies - Gheviel te doene," en » Van al dies voren es ghesciet, Daer af ne wil wi betren niet”, Ib. 7380 en 7389; »du heves mi geleert van dies ic niet en wiste”, Maerl. Stroph. Ged. bl. 8; » 't grosse mach ic hu bedieden Van dies hi leerde", st. Am. I 1665; (z. n. Ibid. I 579, 588, 948, Rose 10858, Rein. . proza 35 r., 108 v., Leidsch Kb. 190, Gentsce Coll. 261, Kron. v. Vl. 98 v. 234 r. 275 v., Oorl. v. Aelbr. v. Be. 330, 333, 370, Brab. Y. II bl. 36, 211, V. Hildeg. 8, 71; 87, 286; 106, 26 en 98; 111, 2; V. Velth. V, 11, slot, Mnlp. IV 1470, enz. enz. ).

Dat men in dergelijke zinnen, vooral toen de attractie dex eenigszins in onbruik raakte, van des voor identisch begon aan te zien met van dat, is begrijpelijk. Van daar was het dan slechts één stap om, bij weglating der praepositie, des, dies met dat gelijk te stellen en als relatief in nominativo en accusativo te bezigen; als b. v. in: » van 't ghuent dies men bevinden zoude”, Gentsce Collat. 251; »om yet dies daer an

ܪܪ